2011 yılında, bir grup genç erkek, okullarının oyun bahçesindeki bir duvara sprey boyayla bir uyarı yazısı yazdı: “Sıra sende, Doktor.” Bu grafiti, Londra'da eğitim görmüş bir göz doktoru olan Suriye Devlet Başkanı Beşar Esed'in, o dönemde şiddetli bir şekilde devam eden Arap Baharı'nda devrilen Arap diktatörlerin sıradaki hedefi olacağına dair üstü kapalı bir tehditti.
14 yıl süren iç savaşta 620 bin kişi öldürüldü ve yaklaşık 14 milyon kişi yerinden edildi, ama sonunda doktorun sırası geldi ve Esed devrildi, gece yarısı Moskova'ya kaçtı. Ancak diktatörlüğünü bırakıp Moskova'da altın kaplı bir sürgüne çekildikten sonra Esed'in tıp eğitimine yeniden başladığı bildirildi.
Ortadoğu'nun son Baas rejiminin lideri, güvenilir bir kaynağa göre şu anda sınıfta oturmuş oftalmoloji dersleri alıyor. Esed ailesiyle irtibatını sürdüren bir arkadaşı, “Rusça öğreniyor ve göz hekimliği bilgilerini yeniden tazeliyor” dedi. “Bu onun tutkusu, paraya ihtiyacı olmadığı açık. Suriye'de savaş başlamadan önce bile Şam'da düzenli olarak göz hekimliği yapıyordu” diye devam eden arkadaşı, Moskova'daki zengin elitlerin onun hedef müşteri kitlesi olabileceğini ima etti.
Suriye'deki rejimi devrildikten bir yıl sonra, Esed ailesi Moskova ve BAE'de izole, sakin ve lüks bir hayat sürüyor. Ailenin bir arkadaşı, Rusya ve Suriye'deki kaynaklar ve sızdırılan veriler; bir zamanlar Suriye'yi demir yumrukla yöneten, şimdi ise inzivaya çekilmiş ailenin hayatına dair bilgiler verdi.
Durumu bilen iki kaynağa göre, aile muhtemelen Moskova'nın elit kesiminin yaşadığı prestijli Rublyovka'da ikamet ediyor. Orada, 2014 yılında Kiev'den kaçan ve bu bölgede yaşadığına inanılan eski Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç gibi isimlerle omuz omuza yaşıyorlar.
Esed ailesi paraya muhtaç değil. Esed'in protestoculara yönelik kanlı baskısının ardından 2011 yılında Batı'nın yaptırımlarıyla dünya finans sisteminden büyük ölçüde koparılan aile, servetinin çoğunu Batılı düzenleyicilerin eline geçemeyeceği Moskova'ya yatırdı.
Konforlu konutlarına rağmen, aile bir zamanlar keyifle yaşadıkları Suriye ve Rusya'nın elit çevrelerinden koparılmış durumda. Beşar'ın Suriye'den son anda kaçışı, yandaşlarını terk edilmiş hissettirdi ayrıca Rus danışmanları, onun rejimin üst düzey yetkilileriyle iletişim kurmasını engelledi.
Aile dostu, “Çok sakin bir hayat sürüyor” dedi. “Dış dünyayla çok az, hatta hiç teması yok. Sadece sarayında bulunan Eski Suriye Cumhurbaşkanlığı İşleri Bakanı Mansour Azzam ve en yakın ekonomik dostu Yassar Ibrahim gibi birkaç kişiyle iletişim halinde.”
Kremlin'e yakın bir kaynak, Esed'in Putin ve Rusya'nın siyasi elitleri için de büyük ölçüde “önemsiz” olduğunu söyledi. Kaynak, “Putin, iktidarını kaybeden liderlere karşı pek sabırlı değildir ve Esed artık etkili bir figür olarak görülmüyor, hatta akşam yemeğine davet edilecek ilginç bir misafir olarak bile görülmüyor” dedi.
Esed, 8 Aralık 2024'ün erken saatlerinde, Suriyeli muhalifler başkente kuzey ve güneyden yaklaşırken oğullarıyla birlikte Şam'dan kaçtı. Rus askerleri tarafından karşılanan Esed ve oğulları, Rus Hmeymim hava üssüne götürüldü ve buradan ülke dışına uçuruldu.Esed, geniş ailesi veya rejimin yakın müttefiklerine yaklaşan çöküş hakkında uyarıda bulunmadı, aksine onları kendi başlarına bırakarak kaderlerine terk etti.
Beşar'ın kardeşi ve üst düzey bir askeri yetkili olan Maher al-Assad'ın, sarayın birçok eski üyesini tanıyan bir arkadaşı şöyle dedi: “Maher günlerdir Beşar'ı arıyordu ama o telefonu açmıyordu. Son saniyeye kadar sarayda kaldı, isyancılar onun nargile kömürlerinin hala sıcak olduğunu gördüler. Başkalarının kaçmasına yardım eden Beşar değil, Maher'di. Beşar sadece kendini düşünüyordu.”
Beşar'ın amcası Rifaat al-Assad'ın avukatı, müvekkillerinin Beşar kaçtıktan sonra Suriye'den nasıl kaçacaklarını bilemedikleri için paniğe kapılarak onu aradıklarını söyledi. Rifaat'ın avukatı Elie Hatem, “Hmeymim'e vardıklarında Rus askerlerine Assad ailesi olduklarını söylediler, ancak İngilizce veya Arapça bilmiyorlardı. Bu yüzden sekizi üssün önünde arabalarında uyumak zorunda kaldı” dedi. Aile, ancak üst düzey bir Rus yetkilinin müdahalesi sayesinde Umman'a kaçmayı başardı.
Esed ailesinin kaçışından sonraki ilk aylarda, Beşar'ın aklında eski rejim müttefikleri yoktu. Aile, yıllardır lösemi hastası olan ve durumu kritik hale gelen, İngiltere doğumlu eski Suriye First Lady'si Asma'ya destek olmak için Moskova'da toplandı. Asma, Esed rejiminin düşmesinden önce Moskova'da tedavi görüyordu. Asma'nın sağlık durumuyla ilgili ayrıntılara aşina bir kaynağa göre, eski First Lady, Rusya güvenlik servislerinin gözetiminde deneysel bir tedavi gördükten sonra iyileşti. Asma'nın sağlık durumu stabilize olmasıyla, eski diktatör kendi tarafının hikayesini anlatmak için sabırsızlanmaya başladı. RT ve popüler bir sağcı Amerikan podcast sunucusuyla röportajlar ayarladı, ancak medyaya çıkmak için Rus yetkililerin onayına ihtiyacı var. Rusya, Esed'in herhangi bir kamuya açık etkinlikte yer almasını engelliyor gibi görünüyor.
Kasım ayında Irak medyasına verdiği nadir bir röportajda, Esed'in Moskova'daki hayatı hakkında konuşan Rusya'nın Irak Büyükelçisi Elbrus Kutrashev, devrik diktatörün herhangi bir kamuya açık etkinlikte yer almasının yasaklandığını doğruladı:
"Esed burada yaşayabilir, ancak siyasi faaliyetlerde bulunamaz. Herhangi bir medya veya siyasi faaliyette bulunma hakkı yoktur. Ondan haber aldınız mı? Almadınız, çünkü ona izin verilmiyor ama o güvende ve hayatta."
Çocuklarının hayatı
Buna karşılık, Esed'in çocuklarının hayatı, Moskova'nın elit kesimi olarak yeni hayatlarına uyum sağladıkları için nispeten az kesintiye uğrayarak devam ediyor gibi görünüyor. Birkaç ay önce bazı çocuklarla tanışan aile dostu, “Biraz şaşkınlar. Sanırım hala biraz şok durumundalar. Artık birinci aile olmadan yaşama alışmaya çalışıyorlar” dedi.
Esed ailesinin – Beşar hariç – rejimin sona ermesinden bu yana kamuoyunda birlikte görüldüğü tek zaman, 30 Haziran'da kızı Zein al- Esed'in mezuniyet töreniydi. Zein al-Esed, Rusya'nın yönetici sınıfının çoğunun okuduğu seçkin Moskova üniversitesi MGIMO'dan uluslararası ilişkiler diploması aldı. MGIMO'nun resmi web sitesinde yer alan bir fotoğrafta, 22 yaşındaki Zein diğer mezunlarla birlikte duruyor. Etkinlikten çekilmiş başka bir bulanık videoda, Asma ve 24 yaşındaki oğluHafez ile 21 yaşındaki oğlu Karim dahil olmak üzere Esed ailesinin üyeleri izleyici arasında görülüyor.
Törene katılan Zein'in iki sınıf arkadaşı, Esed ailesinin bazı üyelerinin törende bulunduğunu doğruladı, ancak onların göze çarpmayan bir şekilde davrandıklarını söyledi. Anonim kalmak koşuluyla konuşan eski sınıf arkadaşlarından biri, “Aile uzun süre kalmadı ve diğer aileler gibi Zein ile sahnede fotoğraf çektirmediler” dedi.
Bir zamanlar Beşar'ın potansiyel halefi olarak yetiştirilen Hafez, Şubat ayında Telegram'da yayınladığı ve ailesinin Şam'dan kaçışını kendi açısından anlattığı, müttefiklerini terk etmediklerini ve Suriye'yi terk etmelerini Moskova'nın emrettiğini iddia ettiği videodan bu yana kamuoyunun gözünden büyük ölçüde çekildi. Suriyeliler, Moskova sokaklarında yürürken videoyu çeken Hafez'in konumunu hızla tespit etti.
Sızan verilere göre Hafez, sosyal medya hesaplarının çoğunu kapattı ve bunun yerine, disleksi olan genç bir dedektifi konu alan bir Amerikan çocuk dizisinden aldığı takma adla hesaplar açtı. Aileye yakın bir kaynağa göre, çocuklar ve anneleri zamanlarının çoğunu alışveriş yaparak geçiriyor ve yeni Rus evlerini lüks eşyalarla dolduruyor.
Sızan Rus verilerine göre Zein al-Assad düzenli olarak lüks giysiler satın alıyor, lüks bir pedikür salonuna kayıtlı ve Moskova'daki seçkin bir spor salonunun üyesi. Esed çocukları da sık sık BAE'yi ziyaret ediyor ve Asma en az bir kez onlara eşlik ediyor.
Guardian'ın 2017-23 yıllarına ait sızdırılan uçuş kayıtlarına göre, BAE, Esed ailesi iktidardayken bile uzun süredir en sevdikleri destinasyon haline gelmişti. Karim ve Hafez, Kasım 2022 ve Eylül 2023'teki uçuşlar da dahil olmak üzere Abu Dabi, Moskova ve Suriye arasında defalarca seyahat etti.
Başlangıçta Esed ailesi Moskova'dan BAE'ye taşınmayı umuyordu. BAE, onlar için çok daha tanıdık bir yerdi. Aile dostlarına göre, Rusça bilmiyorlardı ve Rus sosyal çevrelerinde kendilerine yer bulmakta zorlanıyorlardı. Ancak aile, dünyanın birçok şüpheli elitini barındıran BAE'nin bile Esed'i ağırlamaktan rahatsız olduğu için, kalıcı olarak taşınmanın bir süre gerçekleşmeyeceğini artık fark ediyor.
Muhalifler Suriye'yi ele geçirirken, Esed'in malikanelerinde buldukları fotoğrafları paylaştılar. Sosyal medya, iç çamaşırlı genç Beşar'ın, yüzen Beşar'ın fotoğraflarıyla doldu – bu, her köşeden Suriyelilere bakan otokratik öz portresinden çok uzaktı. Bu, bir yıl öncesine kadar sarsılmaz görünen diktatörün çelik gibi imajında ilk çatlak oldu. Ancak Suriyeliler, yüzbinlerce Suriyelinin ölümüne neden olan 14 yıllık katliamın sorumlusu olan bu adam hakkında hala çok az bilgiye sahip.
Suriye iç savaşı sırasında ikinci kanal diplomasiyle uğraşan Atlantic Council'ın eski misafir kıdemli üyesi Kamal Alam, “Bu fotoğrafların ortaya çıkması için rejimin düşmesi gerekti. Ailenin çok mahrem olduğunu ve hiçbir zaman ortaya çıkmayı sevmediklerini ve bundan sonra da sevmeyeceklerini söyleyebilirim” dedi.
